અજમા, વૈજ્ઞાનિક રીતે કેરમ સીડ્સ તરીકે ઓળખાય છે, તે ભારતીય ભોજનમાં વ્યાપકપણે ઉપયોગમાં લેવાતો લોકપ્રિય મસાલો છે. તે માત્ર વાનગીઓમાં એક અનોખો સ્વાદ ઉમેરે છે પરંતુ તેના ઔષધીય ગુણધર્મો માટે પણ જાણીતું છે. જો કે, અન્ય કોઈપણ વનસ્પતિ અથવા મસાલાની જેમ, અજમાનું વધુ પડતું સેવન સ્વાસ્થ્ય પર કેટલીક પ્રતિકૂળ અસરો કરી શકે છે.
અજમાના નાના-નાના બીજ જેટલા લાભકારી છે, તેટલા જ તે નુકશાન પણ પહોંચાડે છે. અજમાનો ઉપયોગ લગભગ દરેક ઘરોમાં થતો જ હોય છે. અજમા દરેકના રસોડામાં સહેલાઈથી મળી રહે છે. ઘણા લોકો અજમાનો ઉપયોગ મસાલા બનાવવામાં કરે છે, તો ઘણા લોકો અજમાનો ઉપયોગ આયુર્વેદિક રીતે પણ કરે છે. અજમા ગેસ થતો હોય તેના માટે પણ સારા છે, તેમજ અજમાથી અનેક લાભ પણ થાય છે, પરંતુ અજમાના ફાયદાઓ તો છે, પરંતુ સાથે તેની સાઈડઇફેક્ટ પણ છે. અજમામાં અનેક તત્વો પણ હોય છે, જેમ કે, બીટા-પીનિન, ગામા-ટેરપિન વગેરે હોય છે, જે એક પ્રકારનું ઓઈલ હોય છે. આવો જાણીએ તેની આડઅસરો વિશે –
અજમાના બીજ એક એવા બીજ છે, જેને આયુર્વેદથી લઈને મસાલાઓમાં પણ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જે ઘણી બીમારીને ઠીક કરવાની તાકાત રાખે છે. જી હા મિત્રો, તે બીજ છે અજમાના બીજ. અજમાના લાભ વિશે તો તમે જાણતા જ હશો. અજમાનો ઉપયોગ રસોઈમાં તો કરવામાં આવે છે, સાથે જ તેનો ઉપયોગ આયુર્વેદમાં પણ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ભલે તેના સેવનથી અનેક લાભ થતાં હોય, પરંતુ શું તમે જાણો છો કે અજમાનું વધારે સેવન કરવાથી તમને નુકશાન પણ થઈ શકે છે. આજે અમે આ લેખમાં આજ નુકશાન વિશે જણાવશું.
અજમામાં રહેલ તત્વો
અજમામાં સેપોનેની અને ફેનોલીક કમ્પાઉન્ડ હોય છે, અને સાથે જ થાઈમોલ, પેરા-સેમિન, એલ્ફા-પીનિન, બીટા-પીનિન તેમજ ગામા-ટેરપિન પણ હોય છે, જે એક પ્રકારનું વોલેટાઇલ ઓઈલ છે. અજમાના સેવનથી સ્વાસ્થ્ય, ઉંમર અને લક્ષણો અનુસાર તે ભિન્ન હોય છે. સામાન્ય રીતે તેનો ડોસ નીચે મુજબ લેવો જોઈએ.
અજમાનો ઉપયોગ એક દિવસમાં 1-2.5 ગ્રામની વચ્ચે જ કરવું જોઈએ. રોગનિવારક માત્રા તરીકે 1.9 થી 3.9 ગ્રામ. જો કાળા મીઠાની સેવન કરો, તો 0.9 થી 1.8 ગ્રામ. અજમાના બીજનું પાણી 9.5 થી 95.8 મિલીગ્રામ ઉચિત છે.
શું છે સાઈડઇફેક્ટ
આહારમાં અજમાનું પ્રમાણ મર્યાદિત અને નિયંત્રણમાં હોય શકે છે. જો આપણે તબીબી માત્રા વિશે વાત કરીએ, તો તેમાં અજમાના બીજનો ઉપયોગ સલામત છે. તેથી તેને સ્વાસ્થ્યની દ્રષ્ટિએ લાભોનો ખજાનો કહેવામાં આવે છે. પરંતુ, સમસ્યા ત્યારે થાય છે કે, જ્યારે તેની માત્રા વધવા લાગે છે.
ક્યારે ન કરવું જોઈએ અજમાનું સેવન
જો તમને પેટમાં અલ્સર હોય, અથવા તો ઇન્ટરનલ બ્લીડિંગની સમસ્યા હોય, અલ્સરેટિવ કોલાઈટિસ સમસ્યા હોય અથવા મોં માં ચાંદા પડી ગયા હોય ત્યારે અજમાનું સેવન ન કરવું જોઈએ. આથી તમારી સમસ્યા વધી શકે છે. અન્ય બીજી હાનિકારક સાઈડઇફેક્ટ નીચે મુજબ છે.
1 ) કબજિયાતની સમસ્યા થઈ શકે છે. આમ, અજમાનું પાણી અનેક રીતે સારું છે, પરંતુ તેનો વધુ પડતો ઉપયોગ શરીર પર નકારાત્મક અસર કરે છે. તેનાથી ગેસની સમસ્યા પણ થઈ શકે છે. એટલું જ નહીં મળ ઠીક પણ થઈ શકે છે. જો થોડી કબજિયાતની સમસ્યા છે, તો અજમાનું સેવન તમે કરી શકો છો. પરંતુ જો અજમાનું વધુ સેવન કરવામાં આવે તો તે કબજિયાતની સમસ્યાને વધારી શકે છે.
2 ) સ્કીન સંવેદનશીલ થઈ શકે છે. અજમા સપ્લીમેંટસનો વધુ પડતો ઉપયોગ, લાંબા સમય સુધી ત્વચાની ફોટોસેંસિવિટીનું કારણ બની શકે છે, જેના કારણે સૂર્યપ્રકાશના સંપર્કમાં આવતા ત્વચા વિવિધ રીતે પ્રતિક્રિયા આપી શકે છે.
3 ) પ્રેગનેન્સી દરમિયાન પણ સમસ્યા વધી શકે છે. જે પણ સ્ત્રી ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન અજમાનું સેવન કરે છે, તો તેમને થોડી સાવધાની રાખવી પડે છે, કારણ કે આનું વધુ પડતું સેવન કરવાથી શરીરમાં ગરમી વધી શકે છે, તે કારણથી સ્થિતિ ગંભીર થઈ શકે છે.
4 ) હૃદયની બીમારીનું કારણ પણ બની શકે છે. અજમાનું જો પાણીની સાથે સેવન કરવામાં આવે, તો તે હૃદયની ગતિને વધારી શકે છે. તે કારણથી હૃદયના ધબકારા વધી શકે છે અને બ્લડપ્રેશર પણ થઈ શકે છે. આ હૃદયની અનેક બીમારીનું કારણ પણ બની શકે છે.
5 ) લીવરની સમસ્યા વધી શકે છે. લીવર સંબંધિત સમસ્યાઓ, ડાયવર્તીકુલીટીસની સ્થિતિ અને અલ્સરેટિવકો લાઈટિસ દર્દીઓએ આનું સેવન ન કરવું જોઇએ. નહીં, તો તે સમસ્યાને વધારી શકે છે.
6 ) ચક્કર અને ઉલ્ટીની સમસ્યા વધી શકે છે. અજમામાં રહેલ થાઈમોલ તથા ગામા-ટેરપિન, ઉલ્ટી અને ચક્કર આવવાનું કારણ બની શકે છે. તેથી અજમાનું વધુ સેવન કરવાથી લીવર માટે હાનિકારક થઈ શકે છે.
7 ) છાતીમાં બળતરાની સમસ્યા થઈ શકે છે. તમને જાણીને આશ્ચર્ય થશે, પરંતુ એક રીતે અજમાનું સેવન પાચનને સારું કરવા માટે કરવામાં આવે છે, પરંતુ બીજી તરફ અજમાનું વધુ સેવન કરવાથી છાતીમાં બળતરા અને જઠરાંત્રિયની સમસ્યા પણ થઈ શકે છે.
8) અજમાના વધુ પડતા સેવનથી પેટમાં ખેંચાણ, પેટનું ફૂલવું અને ગેસ જેવી જઠરાંત્રિય અગવડતા થઈ શકે છે. અજમામાં રહેલા બળવાન સંયોજનો પેટના અસ્તરને બળતરા કરી શકે છે, ખાસ કરીને જ્યારે વધુ માત્રામાં અથવા સંવેદનશીલ પાચન તંત્ર ધરાવતા વ્યક્તિઓ દ્વારા ખાવામાં આવે છે.
9) અજમાનું વધુ પડતું સેવન કિડની સ્ટોન બનવાનું જોખમ વધારી શકે છે. બીજમાં ઓક્સાલેટ્સ હોય છે, જે સંવેદનશીલ વ્યક્તિઓમાં કિડની પત્થરોની રચનામાં ફાળો આપી શકે છે. મૂત્રપિંડની પથરીની સંભાવના ધરાવતા લોકો માટે અજમાનું સેવન મર્યાદિત કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.
કહેવામાં આવે છે કે, કોઈ પણ વસ્તુનું સંતુલન હોવું જરૂરી છે. ઉપર લખેલ દરેક વાતથી જાણવા મળે છે કે, અજમાનું વધુ પડતું સેવન હાનિકારક થઈ શકે છે. સ્વાસ્થ્ય પ્રતિ જાગૃત રહેવું એ આપણાં માટે જરૂરી છે. જો તમારી સાથે પણ આવું કંઈ પણ થઈ રહ્યું છે, તો તમે તમારા ડોક્ટરની સલાહ જરૂરથી લો. આમ તમારે અજમાનું સેવન સીમિત માત્રામાં કરવું જોઈએ નહિ તો અન્ય સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.
વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો
શું અજમા દરેક માટે સલામત છે?
રાંધણ મસાલા તરીકે મધ્યમ માત્રામાં ખાવામાં આવે ત્યારે અજમા સામાન્ય રીતે મોટાભાગની વ્યક્તિઓ માટે સલામત હોય છે. જો કે, જો તમારી પાસે ચોક્કસ સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિઓ, એલર્જી હોય અથવા તમે ગર્ભવતી હો, તો તેનો ઉપયોગ કરતા પહેલા હેલ્થકેર પ્રોફેશનલની સલાહ લેવી શ્રેષ્ઠ છે.
કેટલા અજમાનો અતિરેક ગણાય?
અતિશય વપરાશની વ્યાખ્યા વ્યક્તિએ વ્યક્તિએ બદલાઈ શકે છે. સામાન્ય માર્ગદર્શિકા તરીકે, દરરોજ એક કરતાં વધુ ચમચી અજમા બીજનું સેવન મોટાભાગની વ્યક્તિઓ માટે અતિશય ગણી શકાય.
શું અજમાનો ઉપયોગ પાચન સંબંધી સમસ્યાઓના ઉપાય તરીકે કરી શકાય છે?
હા, અજમાનો ઉપયોગ પરંપરાગત રીતે પેટનું ફૂલવું અને ગેસ જેવી પાચન સમસ્યાઓને દૂર કરવા માટે કરવામાં આવે છે. જો કે, તેનો મધ્યસ્થતામાં ઉપયોગ કરવો અને કોઈપણ પ્રતિકૂળ પ્રતિક્રિયાઓનું ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે.
શું મસાલા માટે અજમાનો કોઈ વિકલ્પ છે?
હા, એવા ઘણા મસાલા અને જડીબુટ્ટીઓ છે જેનો ઉપયોગ મસાલા માટે અજમાના વિકલ્પ તરીકે થઈ શકે છે, જેમ કે જીરું, વરિયાળી અને ધાણા.
શું બાળકો અજમાનું સેવન કરી શકે છે?
બાળકોના ખોરાકમાં મસાલા તરીકે ઓછી માત્રામાં અજમાનો સમાવેશ કરવો સામાન્ય રીતે સલામત છે. જો કે, વધુ પડતું સેવન ટાળવું જોઈએ, અને એલર્જી અથવા અસ્વસ્થતાના કોઈપણ ચિહ્નો પર તરત જ ધ્યાન આપવું જોઈએ.
વજન ઘટાડવા માટે અજમા ફાયદાકારક છે?
કેટલાક માને છે કે અજમા તેના ચયાપચયને વધારવાના ગુણધર્મોને કારણે વજન ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. જ્યારે તેની થોડી અસર થઈ શકે છે, ત્યારે અસરકારક વજન વ્યવસ્થાપન માટે તેને સંતુલિત આહાર અને કસરત સાથે જોડવું જરૂરી છે.